Στερεότυπα και ανθρωπιστική βοήθεια

Πριν λίγες μέρες έγραφα ένα κείμενο για τα στερεότυπα . Αυτές τις προκαθορισμένες αντιλήψεις, που αν και τελείως λανθασμένες, διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο "βλέπουμε" τους άλλους και καθορίζουν και τις αντιδράσεις μας απέναντι τους. Είναι γνωστό άλλωστε, το μάτι βλέπει πάντα αυτό που θέλει να δει, και όχι αυτό που πραγματικά υπάρχει.

Ας πάρουμε για άλλη μια φορά το παράδειγμα της Αφρικής,. Αν μια οργάνωση ανακοινώσει πως μαζεύει χρήματα για τα φτωχά παιδιά που πεινάνε, δείξει και μια εικόνα ενός σκελετωμένου παιδιού, δεν θα σας πείσει πως παράγει έργο και θα κερδίσει την συμπάθεια και το ευρώ σας; Αν η ίδια οργάνωση ανακοινώσει πως με 2 ευρώ αγοράζετε εμβόλια που θα σώσουν ζωές εκεί στην Αφρική, δεν θα θυσιάσετε το δίευρο; κοστίζει λιγότερο από ένα καφέ...Γιατί να το αμφισβητήσετε άλλωστε..εκεί στην Αφρική τα παιδιά πεινάνε, εμβόλια δεν υπάρχουν, νόμοι δεν  υπάρχουν και οι άνθρωποι το μόνο που περιμένουν είναι μια ΜΚΟ από την πολιτισμένη Ευρώπη να τους σώσει...Δυστυχώς στην εποχή μας, έχουμε τόση ανάγκη από κάποιον ήρωα που σώζει τον κόσμο που τρέχουμε να πιστέψουμε ότι μας πουν αρκεί να αγγίζει το συναίσθημα μας..Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που οι ταινίες του Χόλιγουντ με υπέρ ήρωες που σώζουν τον πλανήτη και οι τηλεσειρές με ηρωικούς γιατρούς που γιατρεύουν και τις πιο απίθανες ασθένειες  έχουν τεράστια απήχηση..

Δεν απαξιώνω την βοήθεια και την αλληλεγγύη...Το έχω πει πολλές φορές, σε εποχές κρίσης αυτό που δοκιμάζεται πάνω από όλα είναι η ανθρωπιά μας. Όμως πολύ συχνά στο όνομα της αλληλεγγύης και της συμπόνοιας λέγονται τα μεγαλύτερα ψέμματα. Και όταν αυτά αγγίζουν το συναίσθημα και επιβεβαιώνουν τα στερεότυπα που όλοι ενδόμυχα κρύβουμε, τότε είναι πολύ εύκολο να γίνουν πιστευτά.

Ας επιστρέψουμε λοιπόν πάλι στην Αφρική και ας δούμε το προηγούμενο παράδειγμα από άλλη οπτική γωνία...Μια μεγάλη ΜΚΟ από τις ΗΠΑ αποφασίζει να βοηθήσει τα φτωχά παιδιά της Ελλάδας...Επειδή κρίνει πως το ελληνικό σύστημα υγείας είναι άθλιο,κάνει μια γενική έκκληση για βοήθεια, δείχνει φωτογραφίες από εξαθλιωμένα παιδιά, μαζεύει ένα σεβαστό ποσό και  αγοράζει εμβόλια. Αφού αποφασίσει μόνη της ποιες ασθένειες πρέπει να καταπολεμήσει, έρχεται σε ένα χωριό της Βόρειας Ελλάδας, στήνει μαγαζί και αρχίζει να εμβολιάζει 20.000 παιδιά.

Είναι ποτέ δυνατό αυτό να συμβεί; Όχι φυσικά..Τότε γιατί θα μπορούσε να συμβεί σε μια αφρικανική χώρα; Α.. ξέχασα, εκεί μας έχουν ανάγκη, τα παιδιά πεθαίνουν, εμβόλια και φάρμακα δεν υπάρχουν-εκτός και αν τα φέρουμε εμείς- νόμοι δεν υπάρχουν και οι άνθρωποι απλά περιμένουν τον λευκό να τους σώσει..

Θα εκπλαγείτε, αλλά όσες πιθανότητες έχει ένα τέτοιο σενάριο να συμβεί στην Ελλάδα, άλλες τόσες  πιθανότητες έχει να συμβεί και σε μια αφρικανική χώρα: δηλαδή καμία...

Μπορεί να μην συμβαδίζει με την εικόνα που έχουμε αλλά ακόμα και στην Αφρική υπάρχουν κυβερνήσεις και νόμοι. Μπορεί η διαφθορά και τα προβλήματα να είναι πολλά, όμως ακόμα και σε μια αφρικανική χώρα υπάρχει ένα σύστημα ελέγχου.

Ας πάρουμε για παράδειγμα την περίπτωση της Ουγκάντα..Μια από τις πιο φτωχές χώρες της Αφρικής με προσδόκιμο ζωής τα 50 χρόνια και 3.000.000 ορφανά παιδιά, και της οποίας  η οικονομία στηρίζεται τόσο στη γεωργία όσο και στην ανθρωπιστική βοήθεια. Μέχρι το 2006 ένας αιματηρός ανταρτοπόλεμος λάμβανε χώρα στο βορρά, και στοίχισε τη ζωή 100.000 ανθρώπων χωρίς να υπολογίζουμε όσους ακρωτηριάσθηκαν, βιάστηκαν, υποχρεώθηκαν να γίνουν παιδιά-στρατιώτες, ή πέθαναν από ασθένειες και κακουχίες στους προσφυγικούς καταυλισμούς.

Στην Ουγκάντα λοιπόν, όπου όλοι οι διεθνείς οργανισμοί και οι μεγαλύτερες ΜΚΟ δραστηριοποιούνται εδώ και τουλάχιστον 20 χρόνια (μερικοί, όπως το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Τροφίμων του ΟΗΕ, βρίσκονται στη χώρα ήδη από τη δεκαετία του 1960)  η κυβέρνηση ασκεί αυστηρό έλεγχο στις ανθρωπιστικές οργανώσεις. Μια οργάνωση για να δραστηριοποιηθεί σοβαρά στη χώρα πρέπει πρώτα να είναι εγγεγραμμένη. Μεγάλα προγράμματα όπως εμβολιασμοί δεν μπορούν να αποτελέσουν ποτέ πρωτοβουλία μιας μη κυβερνητικής οργάνωσης.  Όπως δεν επιτρέπεται και η εισαγωγή εμβολίων από τρίτους καθώς τα εμβόλια τα εγκρίνει και τα εισάγει η ίδια η κυβέρνηση μέσα από συγκεκριμένες διαδικασίες. Ένα πρόγραμμα εμβολιασμού, απαιτεί πρώτα έγκριση του Υπουργείου Υγείας της χώρας, το οποίο θα διαμορφώσει το που, πότε και πως θα γίνει το πρόγραμμα.  Και φυσικά θα πρέπει αυτό να εντάσσεται  στον εθνικό σχεδιασμό εμβολιασμών. Υπάρχει δηλαδή ένας μακροχρόνιος σχεδιασμός, με συγκεκριμένους στόχους σε περιοχές που θα έχει καθορίσει το Υπουργείο Υγείας (και όχι όπου θέλει κάποια οργάνωση) και με συγκεκριμένα εμβόλια. Οι συνεργασίες-εαν υπάρξουν- με μεγάλους οργανισμούς όπως η UNICEF και κάποιες μεγάλες διεθνείς ΜΚΟ γίνονται πάντοτε μέσα σε αυτά τα στενά πλαίσια.

Όλα τα παραπάνω, με κάποιες μικρές παραλλαγές,  ισχύουν σχεδόν σε όλες τις αφρικανικές (και όχι μόνο) χώρες.  Και όμως αν αύριο κάποιος βγει και πει μαζεύω χρήματα για να εμβολιάσω τα παιδιά σε ένα χωριό στην Αφρική, κανείς δεν θα σκεφθεί πως τίποτα δεν είναι τόσο απλό.  Το πιθανότερο είναι να τον θαυμάσουμε για τον ανθρωπισμό του, να δώσουμε και ένα ή δύο ευρώ  και να μην αναρωτηθούμε ποτέ αν όντως υφίσταται τέτοιο πρόγραμμα, αν υπάρχουν οι σχετικές συμφωνίες και εγκρίσεις  η αν απλά κάποια πράγματα λέγονται μόνο για λόγους εντυπωσιασμού.

Διότι στο μυαλό όλων η Αφρική δεν είναι παρά μια τεράστια μπανανία όπου οι άνθρωποι περιμένουν κάποιον  να τους σώσει καθώς οι ίδιοι είναι ανίκανοι να πάρουν τη ζωή στα χέρια τους. Και δυστυχώς αυτή η εικόνα είναι το μεγαλύτερο και το πιο επικίνδυνο στερεότυπο διότι σφραγίζει τη μοίρα ολόκληρων λαών. Το ζούμε άλλωστε πλέον και στη δική μας χώρα.