Η διάψευση της ελπίδας

Το 2013, μαζί με το Στυλιανό Παπαρδέλα, ξεκινήσαμε μια μεγάλη έρευνα για τη φτωχοποίηση των Ελλήνων και τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης. Με τον Στέλιο είχαμε δουλέψει μαζί στην Αφρική και την Ασία. Είχαμε ταξιδέψει και οι δύο αρκετά, είχαμε δει φτώχεια και εξαθλίωση και είχαμε αντιμετωπίσει καταστάσεις που ο μέσος άνθρωπος δεν ζει (με όσα αρνητικά ή θετικά συνεπάγεται αυτό). Τον πήρα λοιπόν τηλέφωνο εκείνο το καλοκαίρι που θα ερχόμουν Ελλάδα και του είπα ότι είναι καιρός να δούμε και στην ίδια μας τη χώρα τι ακριβώς συμβαίνει.  Ο Στέλιος όπως πάντα ενθουσιάστηκε, πήρε τη φωτογραφική του μηχανή και ξεκινήσαμε. Φτωχοποίηση, δημόσιο σύστημα υγείας, μετανάστευση, εξαρτήσεις, μεσαία τάξη, χρήστες ουσιών- αποφασίσαμε να δούμε το θέμα σφαιρικά σε μια σειρά από μεγάλα ρεπορτάζ που δημοσιεύθηκαν  στη Huffington Post, στην Ελευθεροτυπία, στο Spiegel, στο Al Jazeera.  

Θυμάμαι την ημέρα που γυρίσαμε από το Πέραμα και τον Κορυδαλλό. Ήμασταν ασυνήθιστα σιωπηλοί.  Κατευθυνθήκαμε στο αυτοκίνητο χωρίς να κοιτάει ο ένας τον άλλο. Για πρώτη φορά δεν ξέραμε τι να πούμε, έστω κάτι να ελαφρύνουμε την ατμόσφαιρα. Πρώτος έσπασε τη σιωπή ο Στέλιος. Περίμενα να κάνει κάποιο τα συνηθισμένα του αστεία, αλλά πολύ σοβαρός μου είπε: «πίστευα πως αυτά θα τα έβλεπα μόνο στις φαβέλες και στην Ουγκάντα. Όχι όμως εδώ στην ίδια μου την χώρα».

Σύριοι πρόσφυγες στην Ελλάδα περιμένουν τα χαρτιά που υποσχέθηκε η πολιτεία.
Η 36χρονη γυναίκα έχασε το πόδι της από ελεύθερο σκοπευτή στη Λαττάκεια.
Τη γνωρίσαμε στο Πάρκο Ασυρμάτου στον Αγιο Δημήτριο όπου 60 άνθρωποί ζουν
απο τη φιλανθρωπία του κόσμου παγιδευμένοι στο σύστημα ασύλου.
credit: Στυλιανός Παπαρδέλας

Τι είχαμε δει λοιπόν; Είχαμε δει μέσα σε λίγες μέρες πως διαλύθηκαν ολόκληρες ζωές. Άνθρωποι σαν και μένα και εσάς που ξαφνικά βρέθηκαν να περιμένουν στη σειρά ενός κοινωνικού παντοπωλείου για να πάρουν ένα κιλό  μαυρισμένα φρούτα. Ένα αξιοπρεπέστατο άνεργο πατέρα δύο μικρών παιδιών που μας έλεγε ότι ντρέπεται που δεν έχει να πάρει γάλα, που δεν έχει ρεύμα στο σπίτι του και που σκέφτεται συχνά το ενδεχόμενο να αυτοκτονήσει. Μια γυναίκα που ντρεπόταν γιατί δεν είχε ούτε το ένα ευρώ που κοστίζει ένα εισιτήριο λεωφορείου να δώσει στον γιο της –μαθητή τρίτης λυκείου-να πάει μέχρι τη θάλασσα. Είδαμε γριές γυναίκες να κλαίνε και να φυλάνε τα χέρια των εθελοντών στο πολυϊατρείο των Γιατρών του Κόσμου και νεαρές μητέρες να περιμένουν στη σειρά για ένα κουτί γάλα. Συνεχίσαμε την έρευνα μας για μήνες. Διασχίσαμε το Πέραμα, τον Κορυδαλλό, τη Νίκαια, τον Πειραιά, ήρθαμε στη Δάφνη και στο Μεταξουργείο. Άνθρωποι αποκλεισμένοι από το σύστημα υγείας, γυναίκες με ψυχικά νοσήματα απροστάτευτες τη νύχτα στη Σωκράτους, χρήστες ουσιών ξεχασμένοι από το κράτος με μόνη σύνδεση ζωής τους ειδικούς του ΚΕΘΕΑ που εργάζονταν ηρωικά και συχνά χωρίς και οι ίδιοι να πληρώνονται.

Ο Σπύρος χρόνιος χρήστης και οροθετικός με την ηλικιωμένη μητέρα του.
Τον γνωρίσαμε στην Ιάσωνος ένα κρύο πρωινό του Δεκέμβρη 
credit: Στυλιανος Παπαρδέλας

Τα στοιχεία του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας (Ε.Π. Ι. Ψ.Υ.) μιλούσαν για διπλασιασμό του ποσοστού σοβαρής κατάθλιψης στον γενικό πληθυσμό το 2013 φτάνοντας το 12% όταν μέχρι το 2009 δεν ξεπερνούσε το 5.8%.  Η μελέτη έκανε σύνδεση της αύξησης με την οικονομική κρίση και ζητούσε να ληφθούν μέτρα  καθώς η σοβαρή κατάθλιψη οδηγεί στην αυτοκτονία. Το 2012 έγινε ένα μεγάλο συνέδριο υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τίτλο «Η ψυχική υγεία στα χρόνια της κρίσης». Το συνέδριο έδωσε πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία καθώς όλες οι έρευνες έδειξαν ότι για κάθε 1% αύξηση της ανεργίας, αυξάνεται κατά 0,8% το ποσοστό αυτοκτονιών ενώ η ευρωβουλευτής Glenis Willmott μίλησε για την αύξηση αυτοκτονιών στην Ελλάδα και πως συνδέεται με την οικονομική κρίση. Όπως είπε ο David Mc Cain καθηγητής στο LSE, οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν οικονομικά χρέη έχουν 4 φορές πιθανότητες να αναπτύξουν σοβαρή κατάθλιψη με αυτοκτονικές τάσεις μέσα στους επόμενους 18 μήνες.

Στους δρόμους της Αθήνας, είδαμε τα πρόσωπα πίσω από τους αριθμούς αυτούς.  Όπως έγραφα τότε, «Η φτώχεια όμως δεν είναι απλά μια λογιστική μείωση του εισοδήματος, αλλά ένα σύνολο στερήσεων. Είναι η έλλειψη επιλογών και δυνατοτήτων, είναι η αδυναμία να ορίσεις τη ζωή σου, να σχεδιάσεις το μέλλον σου, να έχεις ίσες ευκαιρίες στην υγεία και την εκπαίδευση, αλλά και τη δυνατότητα να ξεφύγεις κάποτε από τη μοίρα που σου έχει επιβληθεί. Η φτώχεια βρίσκεται πίσω από τους αριθμούς και τους πομπώδεις οικονομικούς όρους. Κρύβεται στα κατεβασμένα ρολά των καταστημάτων, στα σπίτια με τα κλειστά παράθυρα, στο σκυθρωπό βλέμμα των περαστικών, στη σιωπηλή απελπισία τού απολυμένου και στη δουλική υποταγή του χαμηλόμισθου. Έχει πολλά πρόσωπα, αλλά συχνά έναν κοινό παρονομαστή: την απελπισία που γίνεται οργή «αξιοποιήσιμη» στα χέρια νοσταλγών του φασισμού»

Ένα πρωινό στο Πέραμα έξω από το κοινωνικό παντοπωλείο.
credit: Στυλιανός Παπαρδέλας

Σήμερα στην Ελλάδα έχουμε μια νέα κυβέρνηση.  Σήμερα κάποιοι δημοσιογράφοι αμφισβητούν ακόμα τη φτωχοποίηση και μιλάνε για στημένα ρεπορτάζ. Σήμερα ακόμα υπστηρίζουν ότι κανείς δεν αυτοκτόνησε λόγω κρίσης αλλά επρόκειτο απλά για άρρωστους ανθρώπους. Κάποιοι καλούν τη Γερμανία να διδάξει ένα μάθημα στην Ελλάδα και κάποιοι άλλοι φωνάζουν να βγούμε από το ευρώ και καλούν σε «επανάσταση».  Ανάμεσα στις ελπίδες για αλλαγή που άλλοτε διαψεύδονται και άλλοτε αναζωπυρώνονται, ανάμεσα σε ψέμματα χορτασμένων  δημοσιογράφων και πολιτικών, όλοι αυτοί οι άνθρωποι που γνωρίσαμε στα δύο χρόνια της έρευνας μας, παραμένουν εγκλωβισμένοι. Ίσως δεν έχουν καν το ψυχικό απόθεμα να βγουν πια στους δρόμους και ακόμα περισσότερο να αντέξουν άλλη εξαθλίωση.

Είναι πολύ εύκολο, απο το δημόσιο βήμα ή απο την σιγουριά του μισθού ή της τακτοποιημένης  ζωής σου κάπου αλλόυ, να κρίνεις και να τρέχεις να κατηγορήσεις τους υπόλοιπους ως ψεύτες που τους πλήρωσαν για να κλαυτούν στα κανάλια είτε ως δουλοπρεπείς  που θέλουν το ευρώ και την βολή τους.  Αυτό που είναι πραγματικά δύσκολο όμως είναι να μην είσαι υποκριτής.

Οσοι αναγνωρίσουν τον εαυτό τους σε αυτά που γράφω, θέλω να ξέρουν ότι δεν είναι καθόλου συμπτωματικό.