Και μετά ήρθε η κρίση...

Προτού διαβάσετε αυτή την ανάρτηση προσθέτω ένα disclaimer: Δεν έχω κάποιες ειδικές γνώσεις  οικονομικών και ότι γράφω είναι αποτέλεσμα προσωπικών σκέψεων τις οποίες θέλω να μοιραστώ μαζί σας. Κάθε σχόλιο και κριτική είναι όχι απλά καλοδεχούμενα αλλά επιβάλλονται...

 

Τα τελευταία χρόνια εργάζομαι στο εξωτερικό. Είχα την τύχη να ζήσω σε πολύ διαφορετικά μέρη τόσο σε επίπεδο κοινωνίας όσο και πολιτικού συστήματος, κάτι το οποίο μου επιτρέπει να έχω και μια κάπως πιο σφαιρική εικόνα των πραγμάτων.

Η αλήθεια είναι πως -με ελάχιστες εξαιρέσεις- υπάρχει ένα κοινό μοτίβο ανάπτυξης σε όλες σχεδόν τις χώρες (ξεκινάει από τις ισχυρές οικονομίες και επιβάλλεται στις πιο αδύναμες)  και το οποίο φυσικά σχετίζεται με το καπιταλιστικό σύστημα όπως έχει εξελιχθεί. Κοιτώντας λίγο προσεκτικότερα αυτό το μοτίβο μπορεί κανείς να καταλάβει γιατί και πως στην Ελλάδα (λαμβάνοντας υπόψη βέβαια τις ελληνικές ιδιαιτερότητες) φτάσαμε στη σημερινή κατάσταση.

 

Διαβάζω πολύ συχνά πως ο κύριος λόγος που η Ελλάδα χρεοκόπησε (άσχετα με το πως το βαφτίζει ο καθένας, αυτό που ζούμε είναι χρεωκοπία) ήταν ο σπάταλος και τεμπέλης  λαός που ζούσε πάνω από τις δυνάμεις του με δανεικά χρήματα, βουτηγμένος μέσα στο πλαστό life style και έστελνε την κόρη στο Λονδίνο για άχρηστες σπουδές. Όντως έτσι συνέβαινε, όμως το επιχείρημα αυτό, όσο σωστό και αν είναι φαινομενικά δεν αρκεί για να εξηγήσει το μέγεθος της κατάστασης. Θα μου πείτε ότι εάν σε αυτό, προσθέσουμε και ένα ακόμα πιο σπάταλο και διεφθαρμένο κράτος που επίσης ζούσε με δανεικά χρήματα, έχουμε την απόλυτη συνταγή της αυτοκαταστροφής. Δεν θα διαφωνήσω ούτε σε αυτό. 

 

Από τις αρχές της δεκαετίας του 80 οι κυβερνήσεις στο νέο πνεύμα του φιλελευθερισμού που γινόταν το κυρίαρχο πολιτικό-οικονομικό δόγμα, έψαχναν εναγωνίως τρόπους να αυξήσουν τα κέρδη του κεφαλαίου. Οι μεγαλύτερες αποκρατικοποιήσεις έλαβαν χώρα σε εκείνη την δεκαετία και έθεσαν τις βάσεις για το μοτίβο που θα ακολουθούσε.

Σε αυτό το πλαίσιο προωθήθηκε και το ελεύθερο εμπόριο, όπου με διακρατικές συμφωνίες και υπό την αιγίδα διεθνών οργανισμών όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (που τυπικά ιδρύθηκε το 1995 αλλά στην ουσία αντικατέστησε και επέκτεινε τις συμφωνίες GATT) το κεφάλαιο υπό τη μορφή εταιρειών μπορούσε να μεταφέρεται σε διάφορα μέρη του πλανήτη και τα προϊόντα να κυκλοφορούν ελεύθερα.

Προσοχή, το κεφάλαιο ήταν (και είναι) αυτό που μπορεί να κυκλοφορεί χωρίς περιορισμούς, όχι όμως και το εργατικό δυναμικό (αυτοί είναι απλά "λαθρομετανάστες").

 

Οι διευκολύνσεις αυτές αύξαναν την αποδοτικότητα του κεφαλαίου. Οι εταιρείες μπορούσαν να αναζητήσουν φτηνά εργατικά χέρια σε άλλες ηπείρους χωρίς να πολυνοιάζονται για εργατικά δικαιώματα και επιδόματα, να αποκομίσουν τεράστια κέρδη αλλά και να προσφέρουν στην άρχουσα τάξη ένα αναπάντεχο δώρο: την μέγκενη που έσφιγγε επικίνδυνα γύρω από τους εγχώριους εργάτες. Η έξοδος των μονάδων παραγωγής  περιόριζε τις θέσεις εργασίας στις χώρες προέλευσης και οι εργάτες αντιμέτωποι με το φάσμα της ανεργίας διεκδικούσαν όλο και λιγότερα εργασιακά προνόμια.

 

Κατά τη γνώμη μου, πάνω σε αυτό τον φόβο και την συρρίκνωση της παραγωγής αυξήθηκε ο δανεισμός μέσω των τραπεζών. Δεν ισχυρίζομαι πως ήταν η μοναδική αιτία. Όμως αυτό που αντιλαμβάνομαι είναι το εξής: Η εγχώρια παραγωγή συρρικνώνεται, νέα καταναλωτικά αγαθά έρχονται  αλλά η τιμή των βασικών τροφίμων και υπηρεσιών παραμένει υψηλή με τους μισθούς στα ίδια επίπεδα. Το σύστημα σου επιτρέπει την πρόσβαση σε φτηνά κινητά τηλέφωνα και ρούχα που κατασκευάζονται κάπου στην Κίνα ή την Ινδονησία με ελάχιστο κόστος, αλλά διατηρεί τα τρόφιμα και το κόστος της περίθαλψης υψηλό (το οποίο πληρώνει ο καταναλωτής μέσω εισφορών και ακριβών σχημάτων ασφάλισης και περίθαλψης)

 

Δημιουργείται δηλαδή μια ψευδαίσθηση πλούτου. Ξαφνικά, αγαθά πολυτελείας που πριν ήταν πανάκριβα γίνονται προσβάσιμα και ο καταναλωτής έχει την εντύπωση πως μπορεί να τα αγοράσει. Ο μισθός του όμως δεν έχει την ανάλογη αύξηση αλλά αυτό είναι μια λεπτομέρεια που συνήθως περνάει απαρατήρητη. Εάν δείτε τις αυξήσεις μισθών την τελευταία δεκαετία θα το διαπιστώσετε και οι ίδιοι. Στην έκθεση της η Παγκόσμια επιθεώρηση εργασίας (για να μην χάνεστε πηγαίνετε απευθείας στην σελίδα 111 όπου υπάρχουν συγκριτικοί πίνακες από το 2000-2009) καταγράφει ότι οι μισθοί στις δυτικές χώρες, όχι απλά δεν αυξήθηκαν (και όπου αυτό έγινε ήταν της τάξης του 2%) στην τελευταία δεκαετία αλλά συχνά παρουσίασαν και μείωση.

 

Τα κενά λοιπόν αυτά ήρθαν να καλύψουν οι τράπεζες με δανεισμό σε επιχειρήσεις και ιδιώτες. (Αναγνωρίζω πως οι σχέσεις του τραπεζικού συστήματος και ο δανεισμός είναι πιο περίπλοκη διαδικασία, όμως το λέω έτσι σχηματικά για να γίνει κατανοητό).

 

Αυτό που θέλω να πω με τα παραπάνω, είναι πως ο δανεισμός και η ψευδαίσθηση της ανάπτυξης (ανάπτυξη ναι, αλλά όχι για όλους) είναι ένα φαινόμενο παγκόσμιο και βρίσκεται βαθιά ριζωμένο στο πολιτικό και οικονομικό σύστημα των χωρών. Σε πολλές χώρες έλαβε ανεξέλεγκτες διαστάσεις και οδήγησε σε φούσκες στεγαστικές, χρηματιστηριακές, δημόσιου χρέους. Η Ελλάδα δεν ήταν φυσικά η εξαίρεση. Και ως χώρα με σημαντικές παθογένειες και χωρίς εγχώρια παραγωγή, το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό. 

 

Όλοι θυμόμαστε τις χρυσές εποχές των δανείων. Όταν οι τράπεζες δάνειζαν χωρίς φρένο  και τα στεγαστικά, τα διακοποδάνεια, τα δάνεια για αυτοκίνητα ήταν στην καθημερινή γραμμή.

Φυσικά ο δανεισμός δεν ήταν μόνο ιδιωτικός. Επιχειρήσεις έπαιρναν υπέρογκα δάνεια (πολύ μεγαλύτερα από εκείνα των ιδιωτών) με σκοτεινούς όρους και μέσα από έναν σκιώδη ιστό διαπλεκόμενων σχέσεων και off shore εταιρειών.

 

Σε αυτό το κλίμα λοιπόν, ο καθένας προσπαθούσε να αποκτήσει σπίτι, καινούριο αυτοκίνητο, να παει διακοπές στη Μύκονο, να έχει οικιακή βοηθό, να γίνει αφεντικό του εαυτού του. Οι μετανάστες ανέλαβαν όλες τις δουλειές που πλέον οι Έλληνες δεν έκαναν. Όχι τόσο επειδή δεν ήθελαν να τις κάνουν. Αυτό που δεν ήθελαν δεν ήταν οι δουλειές αλλά τα χαμηλά μεροκάματα που οι απελπισμένοι μετανάστες δέχονταν.

 

Πως λοιπόν θα πείσεις την κόρη που έχει έρθει από το Λονδίνο με το πανάκριβο μεταπτυχιακό στην γλωσσολογία των κατοίκων της Παπούα Νέα Γουινέα να δουλέψει στο ταπεινό μαγαζί του μπαμπά;

Και πως θα περιμένεις από τον γιο που σπούδασε ιατρική στην Ρουμανία και με το αζημίωτο πέρασε τις εξετάσεις του (αλησμόνητου) ΔΙΚΑΤΣΑ να τιμήσει το επάγγελμα του;

Και γενικά πως θα απαιτήσεις από όλους να τιμήσουν τα επαγγέλματα τους, όταν τα πτυχία τους έχουν απαξιωθεί από ένα σύστημα βουτηγμένο στην διαφθορά, την μίζα και τον εύκολο πλουτισμό;

 

Οι μισθοί παρέμεναν χαμηλοί, ο ιδιωτικός τομέας δεν πρόσφερε καμία εργασιακή ασφάλεια, οι  γονείς όμως συνέχιζαν να επενδύουν τεράστια ποσά για αμφιλεγόμενα πτυχία που δεν είχαν πλέον καμία πρακτική εφαρμογή.

Το δημόσιο έμοιαζε να είναι η μόνη νησίδα εργασιακής προοπτικής και σύνταξης.

Οι πολιτικοί συνέχιζαν να εξαγοράζουν ψήφους και συνειδήσεις και να παίζουν με τις ανασφάλειες ενός ολόκληρου λαού. Συνέχιζαν να ξοδεύουν δανεικά χρήματα σε άχρηστες επιτροπές και υποεπιτροπες  που συστήνονταν με μόνο σκοπό το βόλεμα αποτυχημένων πολιτικών, ερωμένων και συγγενών. Συνέχιζαν να τάζουν συντάξεις σε 50χρονους δημόσιους υπαλλήλους, να νομοθετούν με σκοπό να προστατεύουν τις συντεχνίες και τους ομοίους τους και με διάφορα νομικά τερτίπια να φροντίζουν να απαλλάσσονται από κάθε ευθύνη.

 

Και μετά ήρθε η κρίση...