Κάποιες σκέψεις για την "προσφυγική κρίση"

Παιδιά στον προσφυγικό καταυλισμό Σύριων προσφύγων στο Ζάταρι της Ιορδανίας.
Το Ζάταρι είναι ο μεγαλύτερος καταυλισμός της Μέσης Ανατολής
credit: Fragkiska Megaloudi

Η πρώτη προσφυγική κρίση που έζησα από κοντά, ήταν το 2007, όταν βρισκόμουν στην Ιορδανία. Τότε η χώρα δεχόταν κύματα ιρακινών προσφύγων, οι οποίοι ζούσαν κάτω από ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες και όλοι όσοι ήμασταν εκεί βιώναμε καθημερινές ιστορίες σκληρότητας. 

Πέρασαν κάποια χρόνια από τότε. Μετακόμισα στην Ανατολική Αφρική, έζησα από κοντά τις συνέπειες της 20ετους διαμάχης στη Βόρεια Ουγκάντα, τα ακρωτηριασμένα σώματα των παιδιών στρατιωτών, την τρέλα και την απόγνωση στο βλέμμα τους.  Γι’ αυτή την κρίση είχα γράψει πολύ αργότερα ένα τετρασέλιδο ρεπορτάζ στην έντυπη Ελευθεροτυπία, το οποίο μπορείτε να διαβάσετε ολοκληρωμένο από το The Press Project .

Ακολούθησαν και άλλα ταξίδια. Βρέθηκα στο Μπαγκλαντές όπου ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού είναι πλέον αυτό που αποκαλούμε περιβαλλοντικοί πρόσφυγες και ας μην το συζητάμε πολύ.  Το ξαναέζησα από πολύ κοντά στις Φιλιππίνες κατά τη διάρκεια του Τυφώνα Χαιγιαν που άφησε πίσω του 7,000 νεκρούς και εκατοντάδες χιλιάδες εκτοπισμένους, για να ξαναβρεθώ πάλι στην πρώτη γραμμή στη Νιγηρία και στον πόλεμο εναντίον της Μπόκο Χαράμ. 

Ταξίδεψα στο Καμερούν, έζησα δίπλα στους πρόσφυγες, έμεινα στο Μπόρνο, στη Γιόλα, έκλαψα με τις γυναίκες και τα παιδιά και είδα από κοντά τη φρίκη των τζιχαντιστών. Έχω γράψει πάρα πολλά για τη Μπόκο Χαράμ σε ελληνικά και ξένα μέσα, έχω δώσει πολλές σχετικές συνεντευξεις, σε μια προσπάθεια να μοιραστώ αυτά που έβλεπα με την Ελλάδα, που τότε δεχόταν τα πρώτα κύματα προσφύγων από την Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. 

Με τον συνάδελφο μου τον Στυλιανό Παπαρδέλα, είχαμε γράψει (και είχαμε δεχτεί μια απίστευτη επίθεση λάσπης) ήδη από το 2013 για τις συνθήκες των ξενων εργατών στην ελληνική επαρχία. Είχαμε καλύψει τις διαμαρτυρίες των Σύριων προσφύγων στο Σύνταγμα και ήμασταν από τους πρώτους που βρεθήκαμε στον Ασύρματο, στον Άγιο Δημήτριο όπου μια ομάδα αλληλέγγυων, πολύ πριν γίνει "μόδα" η αλληλεγγύη, περιέθαλπε δεκάδες οικογένειες Σύριων.

Γυναίκες εσωτερικά εκτοπισμένες περιμένουν την διανομή φαγητού στην Γιόλα της
ΒΑ Νιγηρίας. Η διαμάχη με τη Μπόκο Χαράμ έχει εκτοπίσει πάνω από 4 εκατομμύρια
ανθρώπους στη ΒΑ Νιγηρία.
credit Fragkiska Megaloudi

Συνέχισα πάντα να γράφω για το προσφυγικό θέμα και τις καταστροφικές  πολιτικές της Ευρώπης. Με τον Στυλιανό επιστρέψαμε στην Ιορδανία και βρεθήκαμε πάλι στις  περιοχές των προσφύγων προσπαθώντας και εμείς να καταλάβουμε τι συμβαίνει επιτέλους στην γειτονιά μας. Τα έχουμε πει αρκετές φορές απο τότε σε συνεντεύξεις και άρθρα. Κάποια στιγμή σταμάτησα να μιλάω για το θέμα. 

Το προσφυγικό υπήρξε αφορμή όχι μόνο για ένα κύμα αλληλεγγύης αλλά δυστυχώς και πεδίο αυτοπροβολής και επαγγελματικής αποκατάστασης πολλών "εμπλεκομένων". Τόσο σε επίπεδο ιδιωτικό όσο και σε επίπεδο οργανώσεων.

Σίγουρα όλη αυτή η κινητοποίηση του απλού κόσμου ήταν κάτι υπέροχο. Σε αυτό δεν υπάρχει καμία αμφιβολία. Άνθρωποι διαφορετικοί μεταξύ τους, ο καθένας με τον τρόπο του και τις δυνάμεις του, στάθηκαν στο πλευρό των προσφύγων, με απίστευτη αυταπάρνηση και ανιδιοτέλεια. Δεν αναφέρομαι σε εκείνους φυσικά. 

Όπως όμως συμβαίνει πάντοτε, το μέτρο χάθηκε, η αλληλεγγύη για πολλούς έγινε "επάγγελμα" το οποίο διαφημίζουν συνεχώς στα μέσα δικτύωσης και όχι μόνο. Δίπλα σε εκείνους πολλές και διάφορες ΜΚΟ και μεγάλοι οργανισμοί. ΜΚΟ που κανείς δεν είχε ξανακούσει συστάθηκαν μέσα σε μια νύχτα, "αλληλέγγυοι" διαφήμιζαν προσωπικούς λογαριασμούς στο ΦΒ ζητώντας χρήματα για να κάνουν δράσεις υπερ των προσφύγων και ποτέ κανείς δεν έδινε λογαριασμό για τα χρήματα αυτά.

Στο παιχνίδι της χρηματοδότησης μπήκαν όλοι. Μικροί και μεγάλοι. Το χρήμα ρέει άφθονο σε αυτή την προσφυγική κρίση, η οποία έχει εξελιχθεί στην ακριβότερη ανθρωπιστική επιχείρηση των τελευταίων δεκαετιών. Κάτω από την πίεση της κοινής γνώμης, οι κυβερνήσεις (οι λεγόμενοι δωρητές) και η ΕΕ μοιράζουν χρήμα για να δείξουν ότι νοιάζονται. Το κύριο μέλημα όλων είναι να κοπούν οι ροές προς την Ευρώπη και να καθησυχαστεί η κοινή γνώμη. Το κύριο μέλημα των επαγγελματιών του ανθρωπισμού, μικρών και μεγάλων, είναι να έχουμε νούμερα ώστε να δικαιολογήσουμε χρηματοδότηση.

 Πλέον βρισκόμαστε ήδη ένα χρόνο μέσα στην "κρίση". Τα σύνορα έκλεισαν, η συμφωνία Τουρκίας και ΕΕ τέθηκε σε ισχύ και η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από το πως θα διατηρηθεί η συμφωνία και πόσα καινούρια και καλύτερα προσφυγικά στρατόπεδα θα χτίσουμε.

 Ίσως κάποιος θεωρήσει ότι υπερβάλλω αλλά η προσφυγική κρίση, μετά τον Ψυχρό Πόλεμο και τον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας, έχει εξελιχθεί στη νέα «παγκόσμια απειλή». Διεθνείς οργανισμοί δημοσιεύουν μακροσκελείς εκθέσεις δίνοντας έμφαση στον αριθμό των προσφύγων τις οποίες τα διεθνή μέσα τρέχουν να αναπαράγουν με βαρύγδουπους τίτλους, δίνοντας την εντύπωση ότι ο «κόσμος» μας βρίσκεται αντιμέτωπος με κύματα προσφύγων που μας πολιορκούν έτοιμα να εισβάλλουν στις χώρες μας, και επομένως πρέπει να λάβουμε άμεσα μέτρα να τους κρατήσουμε μακριά.

Στην πραγματικότητα βέβαια, οι πρόσφυγες αποτελούν το 3 % του παγκόσμιου πληθυσμού και το 86% από αυτούς δεν χτυπάει καν τις πόρτες της πλούσιας Δύσης αλλά έχει καταφύγει στον αναπτυσσόμενο κόσμο και στις γειτονικές τους χώρες (στην Κένυα για παράδειγμα υπάρχει ο μεγαλύτερος προσφυγικός καταυλισμός του πλανήτη).

Η επίσημη αφήγηση όμως παραμένει διαφορετική και η πολιτική ίδια: κλείσιμο συνόρων και άνοιγμα καταυλισμών.  

Τα σύνορα μας στρατιωτικοποιούνται και στο όνομα του πολέμου κατά των διακινητών (οι οποίοι όσο επαίσχυντοι και αν είναι, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι είναι ένα αποτέλεσμα και όχι η αιτία) έχει στηθεί μια βιομηχανία δισεκατομμυρίων με χρήματα των Ευρωπαίων φορολογούμενων. Καθώς τα μέσα ενημέρωσης επικεντρώνονται στο θέμα των διακινητών και σπέρνουν τον πανικό της «ανεξέλεγκτης» μετανάστευσης η οποία απειλεί την δύση, η πολεμική βιομηχανία βρίσκει νέους πελάτες και πεδίο δράσης. Σύμφωνα με την πολύ καλή έρευνα των Migrant Files, τέσσερις (4) κορυφαίες ευρωπαϊκές βιομηχανίες όπλων μονοπωλούν τα συμβόλαια για την φύλαξη των ευρωπαϊκών συνόρων: η Airbus, Thales, Finmeccanica kai BAE ενώ η Saab, Indra, Siemens και Diehl είναι οι κύριες εταιρίες που προσφέρουν την αντίστοιχη τεχνολογία. Παράλληλα η επίσημη  στρατηγική παραμένει ο εγκλεισμός των ανθρώπων στα στρατόπεδα, για τα οποία δαπανώνται επίσης εκατομμύρια ευρώ ανθρωπιστικής βοήθειας, σε πανάκριβες δράσεις με αναμφίβολα αποτελέσματα (δεν χρειάζεται να είναι κάποιος «ειδικός» για να το διαπιστώσει αυτό. Μια βόλτα στους καταυλισμούς και μια συζήτηση με όσους πέρασαν από εκεί αρκεί).

Σε αυτή την προσφυγική κρίση το πρόβλημα δεν είναι οικονομικό, ούτε μόνο ανθρωπιστικό. Είναι πρωτίστως πρόβλημα έλλειψης  συνεργασίας και αλληλεγγύης σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Οι κυβερνήσεις αρνούνται να αντιμετωπίσουν την κρίση στις αληθινές της διαστάσεις, αρνούνται να συνεργαστούν ακόμα και στον αριθμό των ανθρώπων που θα δεχτούν στο έδαφος τους. 

Σιγουρα έυκολες λύσεις δεν υπάρχουν, όμως οι επίσημες πολιτικές μέχρι τώρα έχουν αποτύχει. 

Γιατί τις συνεχίζουμε;

Madam, God is Great, What Will You Give me Today?

The same words every day, in broken English and a wide, toothless smile. He wore a dirty shirt, too big for his skinny body, and a ripped pair of pants. His eyes were dark, black. It was difficult to guess what they had seen and what they were hiding. Always there, with his outstretched hand and a big smile, -What will you give me today...?

He wasn't over ten years old. Dirty hair and chewed down fingernails. But his toothless smile was always wide. When he was not asking for food he used to sit by the side of the street between the two large elm trees. He had built his own tiny house. Two cardboard boxes and two green crates blocked the way to the uninvited guests. That was his kingdom and he was the king. He kept his treasure there too, a tattered school bag that he always carried with him. He held it tight in one hand whenever he ventured outside his "house".

Ahmed, who had the small shop across the street brought him goodies every day. Before giving them to him he used to tell him:"Give me your bag and tell me what you keep inside". The boy would become stubborn and pin his gaze to the ground. He would not smile anymore. Ahmed found the kid's anger funny, he'd stuff the kid's hands with chocolates, milk, and fruit and walk away. The boy would go back "home". He'd sit under the large elm, neatly arrange his ripped bag by his side, and happily start chewing at whatever the good-natured shopkeeper had given him. 

Κυρια τι θα μου δωσεις σημερα;

-Κυρία, ο Θεός είναι μεγάλος, τι θα μου δώσεις σήμερα;

Κάθε μέρα η ίδια σχεδόν φράση σε σπασμένα αγγλικά και ένα πλατύ χαμόγελο χωρίς δόντια. Φορούσε ένα βρώμικο πουκάμισο, πολύ μεγάλο να χωρέσει το κοκαλιάρικο σώμα του και ένα σκισμένο παντελόνι. Τα μάτια του βαθιά μαύρα, δύσκολο να καταλάβεις τι κρύβουν και τι είχαν δει. Πάντα εκεί με ένα πλατύ χαμόγελο και ένα απλωμένο χέρι, τι θα μου δώσεις σήμερα...

 Δεν θα ήταν πάνω από δέκα χρονών. Βρώμικα μαλλιά, και φαγωμένα νύχια. Μα το φαφούτικο χαμόγελο πάντα πλατύ. Όταν δεν ζήταγε φαγητό, καθόταν στη γωνία του δρόμου, ανάμεσα στις δύο μεγάλες λεύκες. Είχε φτιάξει το δικό του σπιτάκι. Δυο χαρτόκουτα και δυο πράσινα καφάσια έκλειναν την είσοδο στους παρείσακτους. Εκεί ήταν το βασίλειο του και εκείνος ο βασιλιάς. Εκεί είχε και το θησαυρό του. Μια σκισμένη σχολική τσάντα που κουβαλούσε πάντα μαζί. Την κράταγε σφιχτά στο ένα χέρι όταν έβγαινε από το «σπίτι» του.

Ο Αχμέτ που είχε το ψιλικατζίδικο απέναντι του έφερνε κάθε φορά καλούδια από το μαγαζί του. Πριν του τα δώσει, του έλεγε ‘δωσε μου την τσάντα σου και πες μου τι έχεις μέσα». Ο μικρός πείσμωνε και κάρφωνε τα μαύρα μάτια του στον Αχμέτ. Τότε δεν χαμογελούσε πια. Ο Αχμέτ διασκέδαζε με το θυμό του παιδιού, του έβαζε στο χέρι σοκολάτες, γάλα, φρούτα και έφευγε γελώντας.

Τότε ο μικρός επέστρεφε στο «σπιτι» του. Καθόταν κάτω από τη μεγάλη λεύκα, τακτοποιούσε τρυφερά την σκισμένη τσάντα δίπλα του και μασούλαγε ευτυχισμένος ότι του έδινε ο καλοκάγαθος ψιλικατζής.

Μια απλή ιστορία

Θα σας διηγηθώ μια ιστορία-αληθινή και φοβάμαι και πολύ συνηθισμένη. Λίγες εβδομάδες πριν επισκέφτηκα στη Βόρεια Νιγηρία έναν καταυλισμό εκτοπισμένων. Δεν θα σταθώ στα πολιτικά αίτια. Οι άνθρωποι είχαν δει το χάρο με τα μάτια τους, που λέει και ο λαός μας. Είχαν ξεφύγει από τη Μπόκο Χαραμ.

Στον καταυλισμό αυτόν λοιπόν με πλησίασε μια γυναίκα με ένα μωρό που έμοιαζε να είναι 2 μηνών. Ήταν δέκα μηνών. Το μωρό ανέπνεε με δυσκολία, ένα πράσινο υγρό έβγαινε από το στόμα του και είχε μια έκφραση αγωνίας στα μάτια. Με άλλα λόγια το μωρό πέθαινε. Είμαι λοιπόν εκεί, δίπλα μου μια υπάλληλος διεθνούς οργανισμού, παραδίπλα ένας κυβερνητικός και η μάνα με το μωρό. Τα έχω λίγο χαμένα-δεν το περίμενα αυτό. Η επαγγελματίας ανθρωπίστρια λέει στη μάνα να πάει αύριο το μωρό στην κλινική. Εκεί σαν να ξυπνάω από το λήθαργο της απαντώ ότι αύριο το μωρό θα έχει πεθάνει. Ξεκινάει μια συζήτηση λοιπόν και νιώθω ότι παρακολουθώ το θέατρο του παραλόγου. Μόνο που συμμετέχω κιόλας. Δεν υπάρχει γιατρός τώρα, δεν μπορεί να βγει από τον καταυλισμό, να περιμένει αύριο, γιατί δεν το πήγε πιο νωρίς και διάφορα παρόμοια. Το μωρό στο μεταξύ μοιάζει σαν να παίρνει τις τελευταίες του ανάσες. Εμείς εκεί να συζητάμε γιατί δεν μπορούμε να το βοηθήσουμε και το μωρό να πεθαίνει. Φυσικά η ζωή δεν είναι ταινία και δεν υπάρχει ο ήρωας που θα αρπάξει το μωρό, θα αψηφίσει τους κανόνες και τους στρατιωτικούς και θα το σώσει. Έτσι απλά αφήσαμε το μωρό και φύγαμε. Ναι όπως το ακούτε. Τέλος της ιστορίας, πάμε παρακάτω.